Selections from Viri Romae Part 11

Cf. l. 36, _alteram ferocem, mitem alteram_. This arrangement is called _Chiasmus_: H 666, 2 (562): M 1150: A 344, _f_, and N.: G 682, and R.: B 350, II, _c_).

22.1: The daughter of Tullius.

22.2: #advocato . . . coepit# = _senatum advocavit et . . .

coepit_. Cf. p. 2, n. 8.

22.3: #qua re . . . contendit#: 'while Servius, after he had heard of this action, was hastening,' etc. For the tense of #contendit#, see p. 3, n. 14.

22.4: Sc. _Curiae_.

22.5: #decessisset . . . rediret#: 'had departed . . . and _was_ returning.'

22.6: #super ipsum corpus#: 'over the _very_ body'; #ipsum# emphasizes the wickedness of Tullia. Roman feeling usually required that the utmost respect be shown to the bodies of the dead.

22.7: Used here as in VI, 27.]

#VIII. Tarquinius Superbus, Romanorum rex septimus et ultimus# [[stripped text]]

534-510 B.C.

Tarquinius Superbus regnum sceleste occupavit. Tamen bello strenuus Latinos Sabinosque domuit. Urbem Gabios in potestatem redegit fraude s.e.xti filii. Is c.u.m indigne ferret eam urbem a patre expugnari non posse, ad Gabinos se contulit, patris saevitiam in se conquerens.

Benigne a Gabinis exceptus paulatim eorum benevolentiam consequitur, fictis blanditiis ita eos adliciens, ut apud omnes plurimum posset, et ad postremum dux belli eligeretur. Tum e suis unum ad patrem mitt.i.t sciscitatum quidnam se facere vellet. Pater nuntio filii nihil respondit, sed velut deliberabundus in hortum transiit ibique inambulans sequente nuntio altissima papaverum capita baculo decussit. Nuntius, fessus exspectando, rediit Gabios. s.e.xtus, cognito silentio patris et facto, intellexit quid vellet pater. Primores civitatis interemit patrique urbem sine ulla dimicatione tradidit.

Postea rex Ardeam urbem obsidebat. Ibi c.u.m in castris essent, Tarquinius Collatinus, sorore regis natus, forte cenabat apud s.e.xtum Tarquinium c.u.m iuvenibus regiis. Incidit de uxoribus mentio; c.u.m suam unusquisque laudaret, placuit experiri. Itaque citatis equis Romam avolant; regias nurus in convivio et luxu deprehendunt. Pergunt inde Collatiam; Lucretiam, Collatini uxorem, inter ancillas lanae deditam inveniunt. Ea ergo ceteris praestare iudicatur. Paucis interiectis diebus s.e.xtus Collatiam rediit et Lucretiae vim attulit. Illa postero die, advocatispatre et coniuge, rem exposuit et se cultro, quem sub veste abditum habebat, occidit. Conclamat vir paterque et in exitium regum coniurant. Tarquinio Romam redeunti clausae sunt urbis portae et exsilium indictum.

In antiquis annalibus memoriae haec sunt prodita. a.n.u.s hospita atque incognita ad Tarquinium quondam Superb.u.m regem adiit, novem libros ferens, quos esse dicebat divina oracula: eos se velle venumdare.

Tarquinius pretium percontatus est: mulier nimium atque immensum poposcit. Rex, quasi a.n.u.s aetate desiperet, derisit. Tum illa foculum c.u.m igni apponit et tres libros ex novem deurit; et, ecquid reliquos s.e.x eodem pretio emere vellet, regem interrogavit. Sed Tarquinius id multo risit magis, dixitque anum iam procul dubio delirare. Mulier ibidem statim tres alios libros exussit; atque id ipsum denuo placide rogat, ut tres reliquos eodem illo pretio emat. Tarquinius ore iam serio atque attentiore animo fit; eam constantiam confidentiamque non neglegendam intellegit: libros tres reliquos mercatur nihilo minore pretio quam quod erat pet.i.tum pro omnibus. Sed eam mulierem tunc a Tarquinio digressam postea nusquam loci visam const.i.tit. Libri tres in sacrario conditi Sibyllinique appellati. Ad eos, quasi ad oraculum, Quindecemviri adeunt, c.u.m dii immortales publice consulendi sunt.

#VIII. Tarquinius Superbus, Romanorum rex septimus et ultimus# [[as printed]]

534-510 B.C.

Tarquinius Superbus regnum sceleste[8] occupavit.[9] Tamen bello strenuus Latinos Sabinosque domuit. Urbem Gabios in potestatem redegit fraude s.e.xti filii. Is c.u.m indigne ferret eam urbem a patre expugnari non posse,[10] ad Gabinos se contulit, patris saevitiam in se conquerens. Benigne a Gabinis exceptus paulatim {5} eorum benevolentiam consequitur, fictis blanditiis ita eos adliciens, [[23]]

ut apud omnes plurimum posset,[1] et ad postremum dux belli eligeretur. Tum e suis unum ad patrem mitt.i.t sciscitatum[2]

quidnam se[3] facere vellet. Pater nuntio filii nihil respondit, sed velut deliberabundus[4] in hortum transiit ibique inambulans {10} sequente nuntio altissima[5] papaverum capita baculo decussit.

Nuntius, fessus exspectando, rediit Gabios. s.e.xtus, cognito silentio patris et facto,[6] intellexit[7] quid vellet pater.

Primores civitatis interemit patrique urbem sine ulla dimicatione tradidit. {15}

Postea rex Ardeam urbem obsidebat. Ibi c.u.m in castris essent, Tarquinius Collatinus, sorore[8] regis natus, forte cenabat apud s.e.xtum Tarquinium c.u.m iuvenibus[9] regiis. Incidit[10] de uxoribus mentio; c.u.m suam unusquisque laudaret, placuit experiri.

Itaque citatis[11] equis Romam avolant; regias[12] nurus in convivio[13] {20} et luxu deprehendunt. Pergunt inde Collatiam[14]; Lucretiam, Collatini uxorem, inter ancillas lanae[15] deditam inveniunt. Ea ergo ceteris praestare iudicatur. Paucis interiectis diebus s.e.xtus Collatiam rediit et Lucretiae vim[16] attulit. Illa postero die, advocatis patre et coniuge, rem exposuit et se cultro, quem sub veste {25} [[24]]

abditum habebat, occidit. Conclamat vir paterque et in[1] exitium regum coniurant. Tarquinio[2] Romam redeunti clausae sunt urbis portae et exsilium indictum.[3]

In antiquis annalibus memoriae haec sunt prodita.[4] a.n.u.s hospita atque incognita ad Tarquinium quondam Superb.u.m regem {30} adiit,[5] novem libros ferens, quos esse dicebat divina oracula: eos se velle[6] venumdare. Tarquinius pretium percontatus est: mulier nimium atque immensum poposcit. Rex, quasi[7] a.n.u.s aetate desiperet, derisit.[8] Tum illa foculum c.u.m igni apponit et tres libros ex novem deurit; et, ecquid reliquos s.e.x eodem pretio[9] emere {35} vellet, regem interrogavit. Sed Tarquinius id multo risit magis, dixitque anum iam procul dubio delirare. Mulier ibidem statim tres alios libros exussit[10]; atque id[11] ipsum denuo placide rogat, ut[12] tres reliquos eodem illo pretio emat. Tarquinius ore[13] iam serio atque attentiore animo[13] fit; eam[14] constantiam confidentiamque {40} non neglegendam[15] intellegit: libros tres reliquos mercatur nihilo minore pretio[9] quam quod erat pet.i.tum pro omnibus. Sed eam mulierem tunc a Tarquinio digressam[16] postea nusquam loci visam[15] const.i.tit. Libri[17] tres in sacrario conditi Sibyllinique appellati. Ad eos, quasi ad oraculum, Quindecemviri adeunt, c.u.m {45} dii immortales publice consulendi sunt.

[Footnotes: VIII (pages 22-24)

22.8: Cf. the whole description VII, 40-53.

22.9: not 'occupied.'

22.10: The infinitive depends on #indigne ferret#, an expression of emotion. Cf. p. 19, n. 6.

23.1: #plurimum posset#: 'he possessed great influence.'

#plurimum# is an accusative of extent.

23.2: Cf. p. 5, n. 20.

23.3: #se# refers to s.e.xtus. s.e.xtus asked his father through the messenger: _Quidnam me facere vis?_ 23.4: Adjectives ending in -_bundus_ generally have the force of the English present participle active.

23.5: #altissima . . . capita# = 'the heads of the tallest poppies.' How literally?

23.6: #facto# is here a noun.

23.7: It has been shown that the whole of this story was derived from Greek sources, and that the incident described in the text is, so far as Gabii is concerned, without foundation.

23.8: H 469, 2 (415, II): M 609: A 244: G 395: B 215.

23.9: #iuvenibus regiis#: 'the princes.'

23.10: #Incidit . . . mentio#: 'the conversation happened to turn on (the merits of) their (respective) wives.' How literally?

23.11: #citatis equis#: 'at top speed.' How literally?

23.12: #regias nurus#: 'the king's daughters-in-law,' i.e. the princes' wives.

23.13: #convivio et luxu#: 'a banquet and luxury' = 'a luxurious banquet.'

23.14: The home of Collatinus.

23.15: #lanae deditam#: 'wholly intent on spinning.' In the oldest times the Roman housewife made all the garments of the household. Hence a frequent laudatory inscription on the tombstones of Roman ladies is _lanam fecit_. Macaulay had this feature of Roman life in mind when (_Horatius_, stanza LXX) he wrote: "When the goodwife's shuttle merrily Goes flas.h.i.+ng through the loom."

23.16: #vim attulit# (_adfero_): 'outraged.'

24.1: #in exitium regum#: 'to kill the royal family (#regum#).'

For #in exitium# cf. p. 14, n. 4.

24.2: dat. of disadvantage. Translate: 'against T., on his return to Rome.'

24.3: Sc. _est_.

24.4: _prodo_.

24.5: _adeo_.

24.6: infin. because dependent on _dixit_ understood, to be supplied from #dicebat#.

24.7: #quasi . . . desiperet#: 'thinking that the old woman's mind was failing through age.' See p. 3, n. 6.

24.8: _derideo_.

24.9: abl. of price: H 478 (422): M 652: A 252: G 404: B 225.

24.10: _exuro_.

24.11: explained by the clause #ut . . . emat#.

24.12: #ut . . . emat#: a substantive clause of purpose depending on #rogat#: H 565 (498, I): M 894: A 331: G 546: B 295, 4.

24.13: abl. of quality with #fit#.

24.14: = _talem_, as often.

24.15: sc. _esse_.

24.16: #digressam# (_digredior_) = _postquam digressa est_.

24.17: #Libri . . . appellati#: the _Sibyllae_ were inspired maidens devoted to the wors.h.i.+p of Apollo. The most famous, from whom Tarquin was believed to have received the Sibylline books, lived at c.u.mae, on the coast of Campania, in Italy. The books were placed in a vault beneath the temple of Jupiter Capitolinus. When this temple was burned in 83 B.C., the senate sent envoys to Greece to make a new collection of oracular sayings. These also were deposited for a time in the temple of Jupiter after its restoration.]

#IX. Iunius Brutus, Romanorum consul primus# [[stripped text]]

Iunius Brutus, sorore Tarquinii Superbi natus, c.u.m eandem fortunam timeret, in quam frater inciderat, qui ob divitias et prudentiam ab avunculo erat occisus, stult.i.tiam finxit, unde Brutus dictus est.

Profectus Delphos c.u.m Tarquinii filiis, quos pater ad Apollinem muneribus honorandum miserat, baculo sambuceo aurum inclusum dono tulit deo. Peractis deinde mandatis patris, iuvenes Apollinem consulunt quisnam ex ipsis Romae regnaturus esset. Responsum est eum Romae summam potestatem habiturum, qui primus matrem osculatus esset. Tunc Brutus, velut si casu prolapsus cecidisset, terram osculatus est, scilicet quod ea communis mater omnium mortalium esset.

Expulsis regibus duo consules creati sunt, Iunius Brutus et Tarquinius Collatinus Lucretiae maritus. At libertas modo parta per dolum et proditionem paene amissa est. Erant in iuventute Romana adulescentes aliquot, sodales adulescentium Tarquiniorum. Hi c.u.m legatis, quos rex ad bona sua repetenda Romam miserat, de rest.i.tuendis regibus conloquuntur, ipsos Bruti consulis filios in societatem consilii adsumunt. Sermonem eorum ex servis unus excepit; rem ad consules detulit. Datae ad Tarquinium litterae manifestum facinus fecerunt. Proditores in vincula coniecti sunt, deinde d.a.m.nati. Stabant ad palum deligati iuvenes n.o.bilissimi; sed a ceteris liberi consulis omnium in se oculos avertebant. Consules in sedem processere suam, missique lictores nudatos virgis caedunt securique feriunt. Supplicii non spectator modo, sed et exactor erat Brutus, qui tunc patrem exuit, ut consulem ageret.

Tarquinius deinde bello aperto regnum reciperare conatus est. Equitibus praeerat Aruns, Tarquinii filius: rex ipse c.u.m legionibus sequebatur.

Obviam hosti consules eunt; Brutus ad explorandum c.u.m equitatu antecessit. Aruns, ubi procul Brutum agnovit, inflammatus ira "Ille est vir" inquit "qui nos patria expulit; ipse en ille nostris decoratus insignibus magnifice incedit." Tum concitat calcaribus equum atque in ipsum consulem dirigit; Brutus avide se certamini offert. Adeo infestis animis concurrerunt, ut ambo hasta transfixi caderent; fugatus tamen proelio est Tarquinius. Alter consul Romam triumphans rediit. Bruti conlegae funus, quanto potuit apparatu, fecit. Brutum matronae, ut parentem, annum luxerunt.

[[25]]

#IX. Iunius Brutus, Romanorum consul primus# [[as printed]]

Iunius Brutus, sorore[1] Tarquinii Superbi natus, c.u.m[2] eandem fortunam timeret, in quam frater inciderat, qui ob divitias et prudentiam ab avunculo erat occisus, stult.i.tiam finxit, unde Brutus dictus est. Profectus[3] Delphos[4] c.u.m Tarquinii filiis, quos pater ad Apollinem muneribus honorandum miserat, baculo[5] {5} sambuceo aurum inclusum dono[6] tulit deo. Peractis deinde mandatis patris, iuvenes Apollinem consulunt quisnam ex ipsis Romae[7] regnaturus esset.[8] Responsum est eum Romae[7] summam potestatem habiturum, qui primus matrem osculatus esset.[9] Tunc Brutus, velut si casu prolapsus[10] cecidisset, terram osculatus est, scilicet quod ea communis mater omnium mortalium esset. {11}

[Sidenote: B.C. 509.]